محمود دولت آبادی ، متولد ۱۰ مرداد ۱۳۱۹ در روستای دولت‌آباد سبزوار است. رمان بلند کلیدر ، مشهورترین اثر این نویسنده است که در مدت ۱۵ سال آن را نوشته است. او علاوه بر اینکه نویسنده، نمایش‌نامه‌نویس و فیلم‌نامه‌نویسی پرآوازه است، سابقه بازیگری در تئاتر و سینما را نیز دارد. همچنین در ساخت چند فیلم از آثار او اقتباس شده است.
محمود دولت آبادی در سال ۲۰۱۳ برگزیده‌ی جایزه‌ی ادبی یان میخالسکی سوییس شد. در سال ۲۰۱۴ نیز جایزه شوالیه ادب و هنر فرانسه ، توسط سفیر دولت فرانسه در تهران، به وی اهدا شد.
زندگی نامه محمود دولت آبادی
محمود دولت آبادی کودکی‌اش را در روستا گذراند و پس از پایان تحصیلات مقدماتی در روستا، به سبزوار رفت و شغل‌های گوناگونی مانند کفاشی، سلمانی، کارگری و … را تجربه کرد. سپس به مشهد رفت و در آنجا بود که با سینما و نمایش آشنا شد. بعد از آن در سال ۱۳۳۸ به تهران رفت و سال بعد در تئاتر پارس مشغول کار شد. او با اینکه نوشتن را پیش از مهاجرت به تهران آغاز کرده بود، در تهران نیز آن را ادامه داده و هم زمان از طریق کارگری در چاپخانه نیز به امرار معاش می‌پرداخت.
او در آغاز دهه چهل، در کلاس‌های نمایش آناهیتا شرکت کرد و سپس در نمایش‌نامه‌هایی از برتولت برشت ، بهرام بیضایی و اکبر رادی به ایفای نقش پرداخت.
نویسندگی
نخستین داستان محمود دولت آبادی با نام « ته شب »، در سال ۱۳۴۱ در مجله آناهیتا در تهران چاپ شد. سپس نوشتن را به صورت جدی ادامه داد و سرانجام داستان‌هایش از سال ۱۳۴۷ به صورت کتاب و همچنین در نشریات ادبی چاپ شد و به شهرت رسید.
محمود دولت آبادی ، به علت گذراندن کودکی‌اش در روستا و تاثیری که روی او گذاشته بود، توانست «رمان روستایی» را به اوج شکوفایی برساند. فضای اکثر نوشته‌های او در روستاهای خراسان رخ داده و رنج و مشقت روستاییان شرق ایران را به تصویر می‌کشد.
او نگارش کتاب مشهور « کلیدر » را بعد از آزاد شدن از زندان، در دهه ۱۳۵۰، آغاز کرد که ۱۵ سال به طول انجامید.
آثار محمود دولت آبادی به زبان‌های مختلفی ترجمه شده‌اند؛ از جمله انگلیسی، فرانسوی، ایتالیایی، نروژی، سوئدی، چینی، کردی، عربی، هلندی، عبری و آلمانی.
اقتباس سینمایی از آثار دولت آبادی
- فیلم «خاک» اثر مسعود کیمیایی، براساس داستان «آوسنه باباسبحان» اثر محمود دولت آبادی ساخته شده است. دولت آبادی پس از ساخت آن فیلم، نقدی بر آن با عنوان «بابا سبحان در خاک» نوشت و مدعی شد که کیمیایی، به داستان وفادار نبوده است.
- فیلم « گوزن ها » اثر مسعود کیمیایی نیز به گفته‌ی محمود دولت آبادی از نمایش نامه او به نام « تنگنا » اقتباس شده است. او در مصاحبه‌ای درباره فیلم گوزن‌ها گفته است: «نمایش‌نامه‌ای نوشته بودم به نام تنگنا، وقتی به زندان افتادم این نمایشنامه بدون اجازه من، به فیلم برگردانده شد؛ و نامش شد گوزن‌ها، آن هم بی‌هیچ اشاره‌ای به نمایشنامه و نویسنده‌اش. از زندان که درآمدم فیلم را دیدم. موضوع، فضا و پرسوناژها همه از نمایشنامه (تنگنا) برداشته شده بود.»
- فیلم «زمستان است» با کارگردانی «رفیع پیتز» نیز از داستان «سفر» محمود دولت آبادی اقتباس شده است.
- طرح نوشته‌ای نیز بر اساس «جای خالی سلوچ» به درخواست ناصر تقوایی نوشت که این فیلم نامه ساخته نشد.
- همچنین طرح فیلم‌نامه‌ای با عنوان «صلح و جنگ، پایان کابوس» را نیز به درخواست داریوش مهرجویی نوشت؛ اما این فیلم نامه نیز ساخته نشد.
- به گفته‌ی دولت آبادی، فیلم «سربداران» نیز از فیلم‌نامه‌ای به قلم او که در هفته نامه «کتاب جمعه» چاپ شده است، اقتباس شده است.
همچنین فیلم‌های زیر نیز بدون اجازه او و با اقتباس از آثارش به صورت فیلم در آمده‌اند:
- فیلم «اتوبوس»، که فیلم نامه نویس آن شخصی دیگر معرفی شد و در جشنواره فیلم فجر به نمایش در آمد و چند جایزه سیمرغ گرفت.
- فیلم «مادیان» که به کارگردانی علی ژکان و با سرمایه بنیاد سینمایی فارابی ساخته شد؛ با اینکه علی ژکان خودش را شاگرد دولت آبادی می‌دانست، فیلم‌نامه‌اش را نیز خودش، بی هیچ اشاره‌ای به اقتباس آن، نوشته بود. این فیلم در واقع بدون اجازه، نیمه دوم کتاب جای خالی سلوچ را به فیلم برگردانده بود. سرانجام پس از شکایت دولت آبادی به وزارت ارشاد، او به این کار اعتراف کرد و اجازه خواست غرامت آن را پرداخت نماید. اما هیچ گاه خبری از آن نشد.
- فیلم حمید سمندریان با نام «همه آرزوی زمین» نیز از روی طرح فیلم‌نامه «هیولا» ی دولت آبادی ساخته شد؛ بدون آن که اجازه‌ای گرفته شود و یا در تیتراژ آن به محمود دولت آبادی اشاره‌ای کند.
فعالیت های سیاسی
- محمود دولت‌آبادی قبل از انقلاب ۵۷ به دلایل سیاسی چندین مرتبه دستگیر و روانه زندان شد.
- وی در صحنه سیاسی کشور هم فعال بوده و دارای گرایش‌های اصلاح طلبانه است.
- دولت‌آبادی از جمله افراد شرکت‌کننده در کنفرانس برلین بود.
- وی در جریان انتخابات سال ۱۳۸۸ به حمایت از میرحسین موسوی پرداخت.
آثار محمود دولت آبادی
داستان های کوتاه
- ته شب (سال ۱۳۴۱)
- هجرت سلیمان (سال ۱۳۵۱): شامل داستان‌های هجرت سلیمان و مرد
- آهوی بخت من گزل (سال ۱۳۶۸)
داستان های بلند
- سفر (سال ۱۳۴۷)
- آوسنه بابا سبحان (سال ۱۳۴۷)
- گاواربان (سال ۱۳۵۰)
- باشبیرو (سال ۱۳۵۱)
- عقیل، عقیل (سال ۱۳۵۱)
- از خم چنبر (سال ۱۳۵۶)
- روز و شب یوسف (سال ۱۳۸۳)
مجموعه داستان
- لایه های بیابانی (سال ۱۳۴۷): شامل داستان‌های سایه‌های خسته، ادبار، بند، پای گلدسته امامزاده شعیب، هجرت سلیمان و بیابانی.
- کارنامه سپنج (سال ۱۳۶۸)
- گلدسته ها و سایه ها (سال ۱۳۸۴)
- بنی آدم (سال ۱۳۹۴): شامل ۶ داستان کوتاه: «مولی و شازده»، «اسم نیست»، «یک شبِ دیگر»، «امیلیانو حسن»، «چوب خشکِ بلوط» و «اتفاقی نمی‌افتد».
نمایش نامه
- تنگنا (سال ۱۳۴۹)
- ققنوس (سال ۱۳۶۱)
فیلم نامه
- اتوبوس (سال ۱۳۷۲)
سفرنامه
- دیدار بلوچ (سال ۱۳۵۶)
رمان
- کلیدر (سال ۱۳۵۷): بزرگترین رمان فارسی و دومین رمان طولانی جهان، در ده جلد است.
- جای خالی سلوچ (سال ۱۳۵۸)
- روزگار سپری شده مردم سالخورده (سال ۱۳۶۹): این مجموعه سه جلدی به ترتیب با نام‌های: کتاب اول (اقلیم باد)، کتاب دوم (برزخ خس) و کتاب سوم (پایان جغد) از سال ۱۳۶۹ به بعد توسط انتشارات چشمه و فرهنگ معاصر منتشر شدند.
- آن مادیان سرخ یال
- سلوک (سال ۱۳۸۲)
- زوال کلنل (نوشته‌شده در سال‌های ابتدایی دهه ۱۳۶۰): در ایران اجازه نشر پیدا نکرده است و به فارسی منتشر نشده است. در تابستان ۱۳۹۳، نسخه جعلی کتاب وارد بازار شد که دولت‌آبادی اعلام کرد این نسخه از روی نسخه آلمانی کتاب، ترجمه شده که کاملا با ادبیات وی متفاوت است و از ناشر نسخه جعلی آن یعنی انتشارات نشر گردون شکایت کرد.
- طریق بسمل شدن (سال ۱۳۹۷): پس از ده سال انتظار، بالاخره و با اخذ مجوز، در سی و یکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از آن رونمایی شد و به مخاطبان عرضه گشت.
- وزیری امیر حسنک (سال ۱۳۹۱): این کتاب برای اولین بار با صدای خود استاد عرضه شده است.
مجموعه یادداشت های شخصی
- نون نوشتن (سال ۱۳۸۸)
مجموعه یادداشت درباره دیگران
- میم و آن دیگران (سال ۱۳۹۱): شامل بیست و سه یادداشت است از دولت‌آبادی درباره هم‌نسلان و پیشینیان خودش
گفتگو (مصاحبه)
- ما نیز مردمی هستیم (سال ۱۳۶۸)
- این گفت و سخن ها (سال ۱۳۹۶): شامل گفتگوهای محمود دولت آبادی با رسانه‌های مختلف که درباره ادبیات انجام شده‌اند.
مجموعه مقالات و سخنرانی ها
- قطره محال اندیش (سال ۱۳۸۳)
گزیده ای از شاهکارهای نثر کلاسیک فارسی
- تا سر زلف عروسان سخن (سال ۱۳۹۴): قطعه‌هایی از متون نثر کلاسیک فارسی عمدتاً بین قرن چهارم هجری شمسی تا دوازدهم
بازی های او در تئاتر
- شب های سفید داستایوسکی
- قرعه برای مرگ
- واهه کاچا
- اینس مندو
- تانیا
- نگاهی از پل (اثر آرتور میلر)
- شهر طلایی؛ تدوین عباس جوانمرد
- قصه طلسم و حریر و ماهیگیر؛ نوشته علی حاتمی
- ضیافت و عروسکها؛ نوشته بهرام بیضایی
- مرگ در پاییز؛ نوشته اکبر رادی
- تمام آرزوها؛ نوشته نصرت نویدی
- راشومون؛ که کارگردانی آن را بعدها خود به عهده گرفت.
- حادثه درویشی؛ نوشته آرتور میلر با کارگردانی ناصر رحمانی نژاد
- چهره های سیمون ماشار؛ اثر برشت با کارگردانی مشترک محسن بلغانی و سعید سلطان پور.
- در اعماق؛ اثر ماکسیم گورکی با کارگردانی مهین اسکویی (۱۳۵۳)
جوایز و افتخارات
- نشان شوالیه هنر و ادب فرانسه ۲۰۱۴
- برنده جایزه ادبی یان میخالسکی سوییس ۲۰۱۳
- ترجمه انگلیسی رمان کُلنل، با ترجمه تام پتردیل، نامزد جایزه بهترین کتاب ترجمه در آمریکا ۲۰۱۳
- برنده جایزه ادبی هوشنگ گلشیری برای یک عمر فعالیت ۲۰۱۲
- نامزد دریافت جایزه مَن بوکر آسیا در جشنواره کتاب سنگاپور ۲۰۱۱
- نامزد دریافت جایزه ادبی آسیایی، برای رمان زوال کلنل ۲۰۱۱
- دریافت جایزه ادبیات بین‌المللی خانه فرهنگهای جهان برلین ۲۰۰۹
- برنده جایزه ادبی واو ۱۳۹۰
- دریافت جایزه یک عمر فعالیت فرهنگی، بدر نخستین دوره جایزه ادبی یلدا به همت انتشارات کاروان و انتشارات اندیشه سازان ۱۳۸۲
- برنده لوح زرین بیست سال داستان‌نویسی بر کلیه آثار، به همراه امین فقیری ۱۳۷۶
شبکه اجتماعی محمود دولت آبادی
منابع: